Openluchtmuseum Arnhem

Een bezoekje aan het Openluchtmuseum in Arnhem stond al langere tijd op mijn lijstje om inspiratie op te doen voor de verschillende oude ambachten in het Oude Ambachtshuus. 

De eerste keer dat ik dit museum bezocht zat ik nog op de Middelbare School. Ik herinner me de leerzame excursie nog goed. Als voorbereiding waren we hier weken met verschillende vakken mee bezig geweest. Natuurlijk ben ik later nog wel vaker in het museum geweest, maar om de puntjes op de i te kunnen zetten bij het uitwerken van de verschillende ambachten, iss het nu fijn om op zoek te gaan naar meer details om de voorwerpen ook in miniatuur na te kunnen maken.

Hieronder een overzicht van de verschillende foto's:

 

Meer foto's volgen als ik een miniatuur nader ga uitwerken. 

De geschiedenis van het wassen

"Man en vrouw wassen linnen in een beek", 
van William Henry Pyne 's Microcosm (1806). 
Ongebruikelijk wordt dit afgeschilderd 
als een activiteit van gemengd geslacht.

Waterlopen

Wassen werd eerst gedaan in waterlopen, waardoor het water de materialen wegvoerde die vlekken en geuren konden veroorzaken. Op het platteland van arme landen wordt nog steeds op deze manier de was gedaan. Agitatie helpt het vuil te verwijderen, dus het wasgoed werd gewreven, gedraaid of tegen platte rotsen geslagen. Een naam voor dit oppervlak is een keversteen, verwant aan kever, een techniek bij de productie van linnen; een naam voor een houten vervanger is een gevechtsblok. Het vuil werd eruit geslagen met een houten werktuig dat bekend staat als een waspeddel, vechtstok, vleermuis, kever of knuppel. Houten of stenen schroboppervlakken die in de buurt van een watervoorziening waren opgesteld, werden geleidelijk vervangen door draagbare schuurborden, uiteindelijk in de fabriek vervaardigde wasborden van gegolfd glas of metaal. 

Eenmaal schoon werden de kleren gespoeld en vervolgens uitgewrongen - gedraaid om het meeste water te verwijderen. Daarna werden ze aan palen of waslijnen opgehangen om aan de lucht te drogen, of soms gewoon uitgespreid op schoon gras, struiken of bomen. Eindelijk werden ze gestreken.

Wasserij in Sanremo , Italië, rond het begin van de 20e eeuw

Wasplaatsen

Dorpen in heel Europa die het zich konden veroorloven, bouwden een wasplaats, ook wel bekend onder de Franse naam 'lavoir'. Water werd uit een beek of bron geleid en in een gebouw gevoerd, mogelijk gewoon een dak zonder muren. De wasplaats bevatte meestal twee wasbakken - een voor het wassen en een voor het spoelen - waar het water constant doorheen stroomde, evenals een naar het water hellende stenen lip waartegen de natte was kon worden geslagen. Dergelijke voorzieningen waren comfortabeler en handiger dan wassen in een waterloop. Sommige lavabo"s hadden de wastafels op heuphoogte, andere bleven op de grond.

De witwassers waren tot op zekere hoogte beschermd tegen regen en hun reizen werden beperkt, omdat de voorzieningen meestal in het dorp of aan de rand van een stad voorhanden waren. Deze voorzieningen waren openbaar en beschikbaar voor alle gezinnen, en werden meestal door het hele dorp gebruikt. Veel van deze wasplaatsen in het dorp staan nog overeind, historische gebouwen zonder duidelijk modern doel.

Wasplaats in Cabeção , Portugal, 21e eeuw
Let op de twee bekkens en de schuine stenen lip.

Het werk van de was was voorbehouden aan vrouwen, die de was van hun hele familie wasten. Wasvrouwen namen de was van anderen mee en rekenden per stuk. Als zodanig waren wasplaatsen een verplichte stop in het wekelijkse leven van veel vrouwen en werden ze een soort instituut of ontmoetingsplaats. Het was een ruimte voor alleen vrouwen waar ze problemen konden bespreken of gewoon konden kletsen. Deze traditie wordt zeker ook weerspiegeld in het Catalaanse idioom "fer safareig" (letterlijk: de was doen), wat roddelen betekent.

Europese steden hadden ook openbare wasplaatsen. Het stadsbestuur wilde de armere bevolking, die anders geen toegang zou hebben tot was-faciliteiten, de mogelijkheid geven om hun kleren te wassen. Soms werden deze faciliteiten gecombineerd met openbare baden. Het doel was om de hygiëne te bevorderen en zo het uitbreken van epidemieën te verminderen.

Soms werden grote metalen ketels (een 'waskoper', zelfs als ze niet van dat metaal waren gemaakt), gevuld met vers water en boven een vuur verwarmd, omdat heet of kokend water effectiever is dan koud in het verwijderen van vuil. Een posser kan worden gebruikt om kleding in een badkuip te roeren. Een verwant gebruiksvoorwerp dat een wasdolly wordt genoemd, is 'een houten stok of hamer met een daaraan bevestigde cluster van poten of pinnen' die de doek door het water beweegt.

Wasmachines en andere apparaten

De "Woman's Friend" wasmachine, circa 1890 US

De Industriële revolutie veranderde de was-technologie volledig. Christina Hardyment, in haar geschiedenis de Grote Tentoonstellen van 1851, stelt dat het de ontwikkeling van huishoudelijke machines was die leidde tot de bevrijding van vrouwen.

De mangel of 'wringer' werd ontwikkeld in de 19e eeuw - twee lange rollen in een frame en een slinger om te laten draaien. Een wasserij-arbeider nam kletsnatte kleding en slingerde het door de mangel, de doek samenpersend en het overtollige water verdrijvend. De mangel was veel sneller dan met de hand draaien. Het was een variatie op de doosmangel die voornamelijk werd gebruikt voor het aandrukken en gladmaken van doek. 

Bron: Wikipedia

Waskamer miniaturen

Ik kwam allerlei leuke miniaturen voor een waskamer tegen bij het uitzoeken van een paar dozen van andere miniaturisten. Zij konden dit niet langer gebruiken en hebben het bij mij tegen een kleine vergoeding achter gelaten.

Bij het uitzoeken van deze miniaturen zie ik dat het mogelijk is om een waskamer in te kunnen richten. Mogelijk moet ik nog wel een aantal attributen maken, maar de meeste onderdelen zijn al beschikbaar.

Voor ik de ruimte ga inrichten ga ik eerst eens wat meer lezen over de geschiedenis van het wassen!

De nieuwe kamer

Op 12 juni kon ik in al mijn enthousiasme melden dat ik deze zomer een nieuwe ruimte in mijn Old Ambachtshuus zou gaan vullen, maar er kwam een kink in de kabel, te weten.... TIJD!

Het gaat me deze zomermaanden niet lukken om dit in zijn geheel uit te werken, dus ik heb besloten het projectje voor nu even stil te leggen. Ik werk het meest geconcentreerd als ik in één keer aan een project door kan werken, en dit gaat nu even niet lukken.

Jullie houden het dus te goed!

Een nieuwe kamer om deze zomer in te gaan richten ...

Tijdens mijn verschillende bezoekjes aan verschillende oude ambachten musea krijg je voldoende inspiratie om aan de slag te gaan met 't Old Ambachtshuus.

De afgelopen maanden heb ik mijn foto's op de computer uitgezocht en ik merkte dat het toch wel weer begon te kriebelen om een ambacht uit te gaan werken.

Nu kan dit ook weer goed samen gaan met het nieuwe idee voor het Zomerproject. Dit project draai ik tijdens de zomermaanden via mijn andere blog voor deelnemers, welke met een soort gelijk project ook een aantal weken willen knutselen. 

Ik was al eerder met een thema (ook een oud ambacht) in gedachten bezig geweest, maar dit wordt op dit moment toch lastig om uit te werken, want ik merkte dat ik toch te weinig foto's en literatuur over dit onderwerp kon vinden om er goed mee aan de slag te kunnen gaan....Evt, in een volgende project dan maar... Eerst nog maar een keer naar het Openlucht Museum in Arnhem gaan...

Ik had de hoop al een beetje opgegeven om dit jaar weer met een leuk idee te kunnen komen, maar gisteren had ik ineens inspiratie... Gelijk voor dit ambacht een kamer opgemeten en met hetgeen ik in gedachten heb, kan ik uit de voeten. Het onderwerp begint al een beetje in mijn hoofd te leven en te borrelen....

Maar ik begin met een huisje bouwen. Deze is nodig voor het project  t.a.v. de presentatie voor de foto's van het bijbehorende boekje met workshopbeschrijvingen. De deelnemers kunnen dan aan de hand van werkbeschrijvingen aan de slag met het vervaardigen van de inhoud, meubels en losse voorwerpen. Aan de kamer in 't Old Ambachtshuus hoef ik niet veel te veranderen. De kurkenvloer, behang, balken op het plafond en de ramen achter in kunnen blijven zitten. Dus ik kan dan net als vorig jaar de onderdelen van het huisje één op één overzetten in deze kamer.

Tot gauw! 

Kaasbereiding in de boerderij (5)

De verschillende onderdelen van het kaasbereidingsproces zijn in de middelste kamer geplaatst! 

Ik wil nog wat kaasdozen - ook wel kaasvaatjes genoemd - toevoegen onder de pekelbak. Ik wil hier ook verschillende vormen voor gebruiken. 

Zelfs met de toevoeging van de Stoot karn voor het boter maken is de ruimte nog niet helemaal gevuld, dus ik wil nog kijken om de ambacht van het boter maken nog verder uit te breiden of er misschien een poelier achtige setting bij te maken, incl. een weegschaal om de eieren te sorteren. 

Ik denk nog even na!

Kaasbereiding op de boerderij (deel 4)

In een van mijn vorige blogs schreef ik dat ik nog zou kijken hoe het melkrek in 't Old Ambachthuus geplaatst zou kunnen worden. Maar omdat het huis ingericht wordt met alleen maar binnen tafereeltjes heb ik ervoor gekozen om alleen een melkbus in het tafereel neer te zetten.

Het rek blijft op het erf staan, welke een andere plek in mijn atelier gekregen heeft.

De verschillende atrributen die gemaakt zijn in het Zomerproject vinden nu een plekje in de "Kaas kamer". Laten we het kaasbereidingsproces nog even verder doorlopen.

In het vorige blog schreef ik over de melk die naar de boer gebracht werd.

De melk wordt gekeurd en bacterie vrij gemaakt. Dan wordt er zuursel en stremsel toegevoegd en overgegoten in grote draineerbakken. Hier gaat een rustperiode in waarbij de melk  zich gaat scheiden in wrongel en wei. De wrongel moet na dit proces gesneden worden, zodat er een mooie egale kaas van gemaakt kan worden. De wei wordt afgetapt. Dit is een bijproduct en wordt niet gebruikt bij het kaas maken. 

Als de wrongel uit de drainagebak in de kaasdoeken is gedaan, wordt vervolgens het pakketje in een Kaasdoos gelegd en afgesloten met een deksel. Deze zijn er in verschillende vormen. Klein, groot, hoog en laag, afhankelijk wat voor kaas je zou willen maken. In het project worden 2 dezelfde kaasdozen gemaakt.

Wil de kaasboer naast gewone kaas ook komijnekaas of andere kaassoorten gebruiken, dan worden in deze fase, voor de wrongel de kaasdoos in gaat, de kruiden toegevoegd en goed gemengd met de wrongel.

Als de wrongel in de kaasdoos zit, wordt de doos gesloten en onder de pers gezet. De pers perst de wrongel bij elkaar, maar perst ook het laatste vocht er nog uit. Het gewicht wat aan de pers gehangen wordt is meestal 2x het gewicht van de kaas die in de doos zit. Het geheel moet ongeveer 3½ - 4 uur onder de pers blijven staan.

De kaaspers is dus een belangrijk element in de kaasbereiding. In oude kaasmakerijen zie je verschillende kaaspersen voorbij komen. Ik heb voor deze gekozen omdat het om de meest handzame pers was die ook in het tafereel ingebouwd kon worden. 

Als de kaas gedurende 3½-4 uur onder de pers gelegen heeft kan de kaas uit de doos gehaald worden. De kaas moet dan nog 8-10 uur rusten. Dan volgt de volgende stap, dit is het pekelbad. In het pekelbad wordt zout toegevoegd om de kaas nog een extra smaak te kunnen geven. De kaas ligt gemiddeld 8-10 uur in het pekelbad. Halverwege wordt de kaas even gekeerd.

Als de kazen uit het pekel-bad komen dan worden ze voorzien van een luchtdoorlatend coatinglaagje. Hierdoor zullen er minder snel bacteriën op de korst gaan vormen. En dan gaan ze op de plank. Afhankelijk van wat voor soort kaas je wilt hebben blijven ze kort of lang liggen. Daarbij is het belangrijk om elke dag de kaas een keer te draaien.

Ligt je kaas 2 weken op de plank dan heb je jonge kaas. Een oude kaas ligt gemiddeld 12 weken.